Αρ. 13. ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΟΥΣ ΘΕΣΗ
K. Kανελλόπουλου σε συνεργασία με τους Α. Πετραλιά, Μ. Γρέγου. 2006.
Το βιβλίο, που εκδίδεται στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Δικτύου Μετανάστευσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οριοθετεί, περιγράφει και αναλύει σε πρώτη φάση το φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης στην Ελλάδα. Η παράνομη μετανάστευση συνέπεσε χρονικά με τον μετασχηματισμό της Ελλάδας από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής μεταναστών και σε μόνιμο μεταναστευτικό προορισμό στις αρχές της δεκαετίας του 1990, καθώς η συντριπτική πλειονότητα των μεταναστών που εισήλθαν και εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα ήταν παράνομοι. Έκτοτε, το πρόβλημα των παράνομων μεταναστών, ήτοι υπηκόων τρίτων χωρών που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για νόμιμη είσοδο, παρουσία ή διαμονή στην ελληνική επικράτεια, παρά τα διαδοχικά προγράμματα νομιμοποίησης, παραμένει επίκαιρο.
Αν και ο αριθμός των παράνομων μεταναστών έχει μειωθεί δραστικά, το σύνολό τους εκτιμάται γύρω στις 300.000 πριν την τρίτη νομιμοποίηση του 2005. Ο μεγάλος όγκος των παράνομων μεταναστών, σύμφωνα με διοικητικά στατιστικά στοιχεία, προέρχεται από γειτονικές (κυρίως Αλβανία) και ανατολικοευρωπαϊκές χώρες, ενώ η συμμετοχή ατόμων από την Ασία (ειδικά Ιράκ, Πακιστάν και Ινδία) και Αφρική στο συνολικό αριθμό των νεοεισερχομένων παράνομων μεταναστών αυξάνει τα τελευταία έτη.
Όπως προκύπτει από στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού, υψηλά ποσοστά στους ανασφάλιστους μετανάστες, που λογικά είναι παράνομοι, εμφανίζουν οι προερχόμενοι από την Αλβανία και τις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ. Πρόκειται κυρίως για (άγαμους) άντρες, σχετικά νεότερων ηλικιών και χαμηλότερων εκπαιδευτικών προσόντων, οι οποίοι πλήττονται περισσότερο από ανεργία και υποαπασχόληση.
Η παράνομη μετανάστευση προσδιορίζεται τόσο από τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν στις χώρες προέλευσης όσο και από τις ευκαιρίες και συνθήκες απασχόλησης των παράνομων μεταναστών στην Ελλάδα. Σε αυτό το πλαίσιο, ως κύριοι παράγοντες της παράνομης μετανάστευσης θεωρούνται οι πολλαπλάσιες ευκαιρίες απασχόλησης και εισοδήματος των παράνομων μεταναστών, ιδιαίτερα στον εκτεταμένο ανεπίσημο τομέα της οικονομίας, σε σχέση με τις αντίστοιχες στις χώρες προέλευσής τους, καθώς και το σύνθετο γεωγραφικό περιβάλλον, που καθιστά τον αποτελεσματικό έλεγχο των συνόρων εξαιρετικά δύσκολο.
Η Ελλάδα έχει προσπαθήσει να ελέγξει την παράνομη μετανάστευση μέσω διαδοχικών προγραμμάτων νομιμοποίησης, ενίσχυσης της φρούρησης των εξωτερικών συνόρων, καθώς και της σύλληψης και απέλασης των παράνομων μεταναστών. Επίσης, έχει ήδη εφαρμόσει πλήρως τη Συνθήκη Σένγκεν και υπογράψει συμφωνίες επανεισδοχής μεταναστών με διάφορες χώρες, καθώς και διμερείς συμφωνίες καταπολέμησης της παράνομης μετανάστευσης με γειτονικές χώρες. Δεν έχει ωστόσο εφαρμόσει ένα σταθερό και επίσημο σύστημα εισδοχής μεταναστών.
Οι επιδράσεις της παράνομης μετανάστευσης πρέπει να διακρίνονται σε βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες. Οι βραχυπρόθεσμες επιδράσεις, όπως επισημαίνεται στο βιβλίο, εμφανίζονται θετικές, παρέχοντας ένα ευέλικτο ως προς την απασχόληση και τις αμοιβές εργατικό δυναμικό που βελτιώνει την ανταγωνιστικότητα. Ωστόσο, τα αναμενόμενα μακροπρόθεσμα οφέλη από την παράνομη μετανάστευση είναι αρκετά αμφίβολα. Η παράνομη μετανάστευση καθυστερεί την αναδιοργάνωση της παραγωγής, την υποκατάσταση εργασίας με κεφάλαιο και νέα τεχνολογία, που αποτελούν προϋποθέσεις για βιώσιμη ανάπτυξη. Είναι επίσης δυνατό να καθυστερήσει τις απαραίτητες αλλαγές στο άκαμπτο νομοθετικό πλαίσιο της αγοράς εργασίας και να επηρεάσει τη στάση των Ελλήνων έναντι συγκεκριμένων επαγγελμάτων.